خودمراقبتی چیست؟

در کشور ما با توجه به ارزش ها و هنجار ها،کانون خانواده جایگاه و اهمیت ویژه ای دارد؛ بنابراین باید به تلاش برای استحکام و پایداری خانواده و ارضای نیازهای عاطفی و روانی هر فرد در چارچوب این نهاد توجه شود. آموزش مهارت های خود مراقبتی ارتباط متقابل افراد خانواده را بهبود می بخشد.
کودکانی که اطلاعات صحیح و متناسب با توان فکری خودشان در زمینه رشد و بلوغ جنسی دارند ، تجربه ملموس جنسی خود را از لحاظ سنی به تعویق می اندازند. در حالی که کودکانی که اطلاعات اشتباه و ناقص را کسب می کنند، در اثر کنجکاوی برای رسیدن به پاسخ پرسش های خود، درسنین بسیار پایین تری به دنبال تجربیات جنسی هستند.

خود مراقبتی اقدامات آموختنی، آگاهانه و هدفمندی است که فرد برای خود، خانواده و دیگران ، با انگیزه سالم ماندن، انجام می دهد و به این وسیله هر فرد از سلامت جسمی و روانی خود محافظت می کند ، نیاز های اجتماعی خود را برآورده می سازد و از حوادث پیشگیری می کند.
عوامل موثر در گسترش رویکرد عرفی سکوت در برابر خشونت علیه کودکان و کودک آزاری جنسی شامل موارد زیر است:

• کمبود آموزش و آگاهی مناسب خانواده ها و کودکان درباره رفتار جنسی
• شرم وحیای ناشی از مناسبات فرهنگی و اخلاقی مشهود در جامعه ایرانی
• ترس از قضاوت و واکنش آشنایان و جامعه
• ترس از اقدامات تلافی جویانه عاملان خشونت در صورت فاش کردن کودک آزاری

ابعاد رشد و بلوغ جسمی

• بعد جسمانی:خود به خود صورت می گیرد و با ترشح غدد جنسی در دوران بلوغ همراه است.
• بعد رفتاری و ارتباط جنسی: خود به خود شکل نمی گیرد و به آموزش و مراقبت و حضور فعال والدین و مربیان دارد.

خود مراقبتی از دیدگاه روانشناسی و مشاوره

– آموزش مسائل جنسی همراه با رشد و بلوغ روانی، عاطفی و جنسی دختر و پسر لازم است.
– آشنایی والدین با مراحل رشد جنسی کودکان و چگونگی برخورد مناسب با نیاز ها و ویژگی های روان شناختی و زیست شناختی آنان می تواند سلامت جنسی کودکان را در مراحل بعدی تنظیم نماید.

رفتار های جنسی کودکان در سنین مختلف

کودکان کمتر از سه سال:

– جست و جو و لمس نواحی تناسلی در خلوت یا حضور دیگران
– نشان دادن اعضای تناسلی خود به دیگران
– دست زدن به پستان های مادر یا زنان دیگر
– پرسش از بزرگتر ها درباره کاربرد نقاط جنسی بدن
– تمایل به لخت شدن یا نپوشیدن لباس

کودکان سه تا پنج سال:

 – تمایل به دید زدن دیگران در مواقعی که مشغول تعویض لباس هستند.
– درک هویت جنسی
– استفاده از برخی واژه های نه چندان مودبانه و نامتناسب با سن کودک درباره بخش های تناسلی بدن بدون دانستن معنی آنها
– رفتار های کلیشه ای و همانند سازی با والد همجنس خود

کودکان شش تا نه سال:

 – به هویت جنسی خود می بالند، دختر هابه دختر بودنشان و پسر ها به پسر بودنشان می نازند.
– در این دوره خودداری جنسی شکل می گیرد.
– برای صحبت با بزرگسالان درباره مسائل جنسی بی میل اند و نوعی حالت شرم وحیا دارند.
– اعضای جنسی را در خلوت و دور از چشم دیگران تعمدا و هدفمند لمس می کنند.

کودکان ده تا سیزده سال:

– سال های آغازین عشق ورزیدن کودکان با احساسات شدید همراه است.
– تمایل جنسی در کودکان در حال رشد است.
– معمولا در این رده سنی دختر ها به بلوغ رسیده اند ولی پسر ها در آستانه بلوغ هستند

سیزده تا هجده سالگی : دوره بلوغ

 – در این مرحله ترشحات غدد به یک باره زیاد می شود.
– نوجوان ترجیح می دهد که هیچکس وارد مسائل خصوصی اش نشود.

 تحولات دوره نوجوانی

1) تحولات جسمی : در اندام نوجوان مشهود و عینی است .
2) تحولات ذهنی: تفکر عینی جای خود را به تفکر انتزاعی می دهد.
3) تحولات عاطفی و روانی: نوجوان ، در آغوش کشیدن، بوسیدن و نوازش و ادبیات کودکانه قبل را نمی پسندد.

توصیه هایی درباره تربیت جنسی کودکان تا پنج سالگی

 – از اعضای بدن خود و کارکرد هر یک از اعضا آگاهی کامل داشته باشند.
– نام صحیح اعضای بدن از جمله اعضای تناسلی را بداند.
– مفهوم خصوصی بودن اندام تناسلی را درک کند.
– از جنسیت خود آگاهی داشته باشد؛ و بتواند دختر را از پسر تشخیص دهد.

توصیه هایی درباره تربیت جنسی کودکان شش تا نه سال

– باید تولید مثل گیاهان و حیوانات را همچون بخشی از چرخه حیات برای کودک تفهیم کرد.
– در پاسخ به پرسش هایی چون 《 نوزاد از کجا می آید و چطور به دنیا می آید.》 باید جواب مناسب داد.
– او باید بتواند احساساتش را با والدین و افراد قابل اعتماد در میان بگذارد.

توصیه هایی درباره تربیت جنسی نوجوانان سیزده تا هجده سال

– راجع به تفاوت های فردی، تفاوت های جسمی بین دختر و پسر، ارزش هاو تفاوت های اجتماعی باید با نوجوانان صحبت کرد.
– باید آنها را آگاه کرد که بین احساسات عاطفی و تمایلات جنسی تمایز قائل شوند.
– معمولا در این سن دوستی های اجتماعی بین دختر و پسر ها شکل می گیرد.

مراحل مختلف هویت جنسیتی در کودکان

 مرحله اول: کودک تا قبل از دو سالگی هیچ برداشتی از دختر یا پسر بودن ندارد. در دو سالگی با مفهوم دختر و پسر آشنا می شود و تفاوت فیزیکی پدر و مادر را درک می کند.
مرحله دوم: کنجکاوی در زمینه مسائل جنسی در سنین پیش دبستانی کاملا عادی و طبیعی است. پرسش های کودک ناشی از کنجکاوی اوست و نه کسب آگاهی درباره امور صرفا جنسی
مرحله سوم: کودکان در حدود شش تا هفت سالگی به ثبات جنسیتی می رسند و درک می کنند که به کدام جنس تعلق دارند و در می یابند که جنسیتشان در طول زندگی ثابت می ماند.
مرحله چهارم: کودکان در سنین دبستان به کنجکاوی های خود درباره امور جنسی ادامه می دهند و با دوستان خود راجع به این مسائل صحبت می کنند.
مرحله پنجم: نوجوانی و بلوغ یکی از بحرانی ترین دوره های زندگی افراد است. سن و علائم بلوغ در دختران و پسران متفاوت است. دختران در حدود ده تا یازده سالگی و پسران در حدود سیزده تا چهارده سالگی به بلوغ جنسی می رسند.

جنسیت: شامل رفتار ها، نقش های اجتماعی و اندیشه های اجتماعی است که فرهنگ حاکم بر هر جامعه بر عهده دو جنس زن و مرد می گذارد.واژه جنسیت یک مفهوم اجتماعی است و با واژه جنس که معمولا برای بیان همان موضوع از دیدگاه زیست شناسی به کار می رود ، متفاوت است.
هویت جنسی: یک حالت روان شناختی و بازتابی از احساس مرد یا زن بودن فرد است. در یک فرایند پیچیده و بسیار حیرت انگیز زندگی انسان شکل می گیرد.
نقش جنسیتی : مجموعه ای از هنجار های اجتماعی و رفتاری در یک فرهنگ خاص است که عموما برای فردی با یک جنس مشخص مناسب دانسته می شوند. و شامل حالت ها، رفتار، اعمال و خصوصیات شخصیتی هستند که به یک جنسیت خاص در آن فرهنگ نسبت داده می شود. به عبارت دیگر نقش های جنسیتی، فرهنگ محور هستند و در حال که اکثر فرهنگ ها قائل به دو جنسیت ( دختر، زن یا پسر ، مرد) هستند، بعضی فرهنگ ها جنسیت های بیشتری را به رسمیت می شناسند.
صحبت کردن با کودکان درباره مسائل مختلف، روشن می کند که ذهن آنان به چه چیز هایی مشغول است، چگونه درباره مسائل فکر می کنند، و مشکلات احتمالی شان چیست. هنگامی که با فرزندتان راجع به مسائل جنسی صحبت می کنید ، باید مراقب باشید که آیا اطلاعاتی که کودک کسب می کند ، خوب و مفید، درست وکافی است یاخیر.
از طریق گفت وگو با کودک می توانید ارزش ها و هنجار های خود را به او منتقل کنید.اگر از گفت وگو در زمینه مسائل جنسی سر باز زدید، و قضایا را به سکوت ختم کنید، کودک تلاش می کند که این اطلاعات را به طریق دیگری کسب کند. آنگاه مناسب و نامناسب بودن کارها را از زبان دیگران می شنود و در این صورت شما دیگر از چگونگی اندیشه کودک خود درباره تمایلات و مسائل جنسی اطلاع نخواهید داشت.

شیوه پاسخگویی به سوالات جنسی کودکان

پاسخ به کودکان باید ساده، شفاف و کوتاه باشد.مطرح کردن چنین سوالاتی از جانب کودکان دو مزیت دارد:
1) والدین اطمینان پیدا می کنند که منظور کودک از این پرسش دقیقا چیست.
2) والدین از این طریق به میزان اطلاعات کودک درباره آن موضوع پی می برند ، که در این صورت باز هم به پاسخ های طولانی و نا مربوط نیازی نیست.

کتاب آموزش خود مراقبتی( سخنی با مادران، پدران، مربیان و معلمان)

نویسندگان: دکتر الهه خوشنویس و شیما ستاری

خلاصه شده توسط: بهارک سبحانی