روانشناس نوجوان مشکلات عاطفی و رفتاری و اختلالات خلقی، اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی یا پرخوری، بحران نوجوانی مانند انزوا، پرخاشگری، عصیان، اضطراب متعارض در رابطه با هویت و گرایش جنسی و اختلالات ناشی از موادی مانند الکل و/یا… را تشخیص و بررسی می کند

شروع نشانگان اضطراب و افسردگی و هراس اجتماعی در دوره نوجوانی

در این دوره، نوجوانان به جهت تحوّلات سریع فیزیکی، روان‌شناختی و اجتماعی، استعداد اضطراب و افسردگی را دارند. دورۀ نوجوانی مانند دورۀ گذاری است که در آن، نوجوانان به جهت دلایلی مانند بلوغ زیستی و اجتماعی، وجود نقشهای بزرگ‌سالی  و موضوعات استرسزایی که می‌تواند زندگی او را تهدید کند، باعث ایجاد مشکلات رفتاری، شناختی و هیجانی برای نوجوانان می‌شود و درنتیجه اینجا ضرورت کمک گرفتن از یک روانشناس نوجوان ظاهر می شود.

تشخیص اختلالات به کمک روانشناس نوجوان

افسردگی و  اضطراب از اختلالات روان‌شناختی هستند که بیشترین شیوع را دارند و تأثیرات زیادی بر زندگی افراد دارند. مخصوصاً می‌توان گفت که افسردگی از اختلالات شایع، عود کننده و ناتوان‌ساز است. اختلالات افسردگی و اضطرابی در دوران نوجوانی سه درصد شیوع دارد که تا 18 سالگی میزان اختلالات اضطرابی به ده درصد و اختلال افسردگی به 25 درصد افزایش می‌یابند. این‌گونه پیش‌بینی می‌شود که بین 14 تا 25 درصد از نوجوانان، یک بار حداقل افسردگی را قبل از دوره بزرگ‌سالی  تجربه خواهند کرد و در ایران نیز آمار آن پنج درصد است . در نتایج پژوهشی نشان داده که حدود ده درصد از دانش‌آموزان ایرانی، برخی از نشانگان روان‌شناختی با خود به همراه دارند و بیشترین این نشانگان، اضطراب و افسردگی است. افسردگی در بیشتر مواقع با علامت‌هایی مانند خلق پایین و ناراحتی مشخّص می‌شود، با این وجود چنین اختلالی در نوجوانان با کندی حرکتی، خلق تحریکپذیر، بیقراری، افزایش و یا کاهش وزن، مشکل در تمرکز، اختلال در خواب، احساس بی ارزشی، فکر کردن زیاد به مرگ و یا خودکشی نمایان می‌گردد.

مهمترین اختلالات نوجوانان

یکی دیگر از اختلالاتی که معمولاً نوجوانان با آن درگیر هستند، اضطراب است. اضطراب، حالتی از خُلق فرد است که در آن هیجان شدید منفی برای واکنش به اتّفاقات، شرایط ذهنی و یا واقعی که برای فرد تهدید کننده است مشخّص می‌شود. اضطراب، موضوع پیچیده‌ای است که در سه سیستم واکنشی (سیستم جسمی، سیستم شناختی و سیستم رفتاری) با یکدیگر وابستگی دارند توسط روانشناس نوجوان تشخیص داده می شود. در سطح شناختی، یک موقعیّتی است که به عنوان موقعیّت تهدید کننده یا ترسناک درک می‌گردد. عنصرهای شناختی اضطراب، شامل: افکار اضطرابی مانند نگرانی، ترس از ناتوانی در تطبیق با موقعیّت و تردید نسبت به آینده می‌شود که در واکنش به تعبیرهای تحریف شده فرد اتّفاق می‌افتد. در سطح جسمانی، درک یا پیش‌بینی اتّفاق خطرناک قریب الوقوع، باعث می‌شود اعصاب سمپاتیک فعّال گردد تا بتواند بدن را برای نشان دادن واکنش مناسب تجهیز کند. در سطح رفتاری هم، پاسخ جنگ گریز راهی برای اتمام موقعیّت تهدید کننده است. پاسخ‌های رفتاری نوجوانان می‌تواند شامل رفتارهایی مانند ناخن جویدن، ضربه‌زدن با پا و یا انگشتان شود. البته بیشتر پاسخ‌های رفتاری، شامل گریز از محرّک اضطراب‌آور (مانند تونل) یا موقعیّت (مانند سخنرانی در جمع) می‌شود .

هراس اجتماعی و بررسی آن توسط روانشناس نوجوان

یکی از حالات رایج هراس یا اضطراب اجتماعی ، ترس از یک یا چند موقعیّت اجتماعی است. به این حالت اضطرابی، هراس یا اضطراب اجتماعی  گفته می‌شود. هراس اجتماعی با شیوع 13 درصدي به عنوان سومین اختلال متداول روان‌پزشکی شناخته شده است. این اختلال، ترس پا برجا از یک یا چند موقعیّت اجتماعی یا عملکردي است که در آن موقعیّت‌ها، فرد در معرض مشاهدۀ دقیق احتمالی دیگران قرار می‌گیرد و می‌ترسد که به گونه‌اي تحقیرآمیز عمل کند . افراد مبتلا به هراس اجتماعی به‌طور معمول از موقعیّت‌هاي ترس‌آور پرهیز می‌کنند و به ندرت خود را مجبور به تحمّل موقعیّت‌هاي اجتماعی یا عملکردي می‌نمایند، اما اگر با این موقعیّت‌ها روبه‌رو شوند، دچار اضطراب شدیدي می‌شود. ویژگی تشخیصی اصلی آن ترس بارز و پایدار از موقعیّت‌هاي اجتماعی است که در آن‌ها احتمال دست‌پاچگی براي شخص وجود دارد. الگوهاي شناختی معاصر هراس اجتماعی این فرض را مطرح می‌کنند که افراد مبتلا به هراس اجتماعی موقعیّت‌هاي اجتماعی را زیان‌بار می‌دانند. این افراد بر این باورند که رفتارشان از نظر اجتماعی پیامدهاي مصیبت باري خواهد داشت. با توجّه به شیوع بالا و تداخل جدي با زندگی شخصی و حرفه‌اي فرد، این اختلال مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است . 
مشکلات نوجوانان مانند افسردگی، اضطراب و هراس یا اضطراب اجتماعی، تاحدودی فراگیر و ناتوان کننده است و در اوج استقلال‌طلبی نوجوان بروز می‌کند و امکان بهبودی خود به خودی آن خیلی کم است، آموزش‌های روان‌شناختی برای کاهش این‌گونه مشکلات، دارای اهمیّت زیادی است .

تاثیر اختلالات شخصیت والدین در تربیت فرزند از نظر روانشناس نوجوان

گاهی ما والدین در رفتارهامان مانند ویروس عمل می‌کنیم این یعنی ویروس‌های شخصیتی خودمان رو در رابطه، به فرزند، همسر، همکار و خانواده‌مان انتقال میدهیم.

حالا در ادامه به بررسی اختلالاتی در والدین می پردازیم که به راحتی و کاملا ناخواسته از آنها به فرزندانشان سرایت می کند و در کودکی این اختلالات کلید زده می شود و در نوجوانی رشد می کند و تا بزرگسالی و میانسالی نیز "اگر درمان نشود" همچنان با فرد همراه است.

والدین افسرده:

ویروس پوچی و بی‌معنایی رو به صورت ضمنی به فرزندشون انتقال می دهند.

والدین خودشیفته:

میخواهند که بچه‌ها نسخۀ کپی برابر اصل خودشان باشند

والدین بدبین و بی اعتماد:

دائم به کارهای فرزندشان سوءظن و بی‌اعتمادی دارند و این یکی از ویژگی هایی است که آنها را به سمت ویژگی های والدین کنترلگر سوق می دهد.

والدین مضطرب:

ویروس نگرانی و اضطراب رو به فرزند خود منتقل می کنند و فرزند آنها به یا نوجوان مضطرب تبدیل خواهد شد

والدین وسواسی: 

ترس از بیماری وآسیب‌دیدگی را دائم به بچه‌ها گوشزد می‌کنند و به شدت آنها را با این دلیل که باید مواظب سلامتیشان باشند تا اتفاق بدی برایشان نیفتد، می ترسانند و از همین طریق ریشه وسواس را در فرزندان ایجاد می کنند.

بعنوان روانشناس نوجوان باید بگویم در این بافت، مدام دایره امنیت فرزند کوچیک و کوچک‌تر می‌شود مثل دوران قرطینۀ کرونا که این چرخه غلط جایی متوقف میشود که واکسن ، بینش، آگاهی در میان باشد و نیز درمان مشاوره ای و روانشناسی ، که ما در خدمتتان هستیم  بتواند این چرخۀ غلط را متوقف کند .

پاسخ روانشناس نوجوان به پرسش های مهم والدین

• شاید یکی از سوال های شما والدین عزیز از ما این باشه که مهم ترین نکته جهت حفظ رابطه با فرزند چیه؟

جواب اینکه ، به دور کمر بچه ها "کمربند اعتماد" ببنید و بچه ها را در جامعه بفرستید و مطئمن باشید که این "کمربند اعتماد" همیشه محافظ بچه هاست.

• بهترین زمان حمایت و حفظ رابطه با فرزندان چه زمانی هست؟

وقتی که فرزندان در بحران قرار می گیرند و ما آنها در در موقعیت بحران تنها نمی گذاریم و با گفتن این جمله که" بدون همیشه پشت تو هستم و تو را تنها نمی گذارم؟" از آنها حمایت و پشتیبانی می کنیم.

نوشته شده توسط:

دکتر افسانه بهرامی

روانشناس نوجوان، فردی و خانواده