کاری از ندا دهقانی کارشناس ارشد روانشناسی متخصص درمان اوتیسم

خانم دکتر فهیمه رضایی متخصص روانشناسی

اوتيسم چیست؟

اوتیسم یک بیماری عصب شناسی با علائم رفتاری است که با اختلالات کیفی در روابط ، تعاملات و تصورات اجتماعی ،رفتارهای کلیشه ای، اطوارهای قالبی و طیف محدود و علائم مشخص میشود.

کمبود یا حساسیت بیش از حد به محرکات محیطی از علائم شایع بیماری اوتيسم است.

برای تشخیص و درمان به موقع و زود هنگام اوتیسم ، والدین و متخصصین درمانگر نیازمند نگاه دقیق و ویژه به مراحل رشد کودک در دوران اولیه هستند زیرا کودکان دوره ی نوزادی، مراحل رشدی مشخصی را طی می‌کنند.

بنابراین اولین نقطه ای که باید مد نظر قرار بگیرد دوران نوزادی است. دنبال کردن سر نخ های رشدی خاص در نوزاد میتواند نشانه های مهمی برای مشخص نمودن اختلال به صورت زود هنگام به والدین و متخصص بدهد.

علائم بیماری اوتيسم در کودکان کدامند؟

مراحل مهم رشدی کودک

در ادامه مراحل مهم رشدی که عدم دستیابی به آنها میتواند نشان دهنده وجود اختلال و احتمال ابتلا به اوتیسم باشد آورده شده است . این سه نشان ها به سه دسته حرکتی ، غیر کلامی ، و کلامی تقسیم شده اند.

مراحل رشدی طبیعی -حرکتی

بلند کردن سر ‌، بالا آمدن روی سطح با دو دست ، غلت زدن (0-4ماهگی)

غلت زدن به هر دو سمت ، نشستن ، زدن اسباب بازی ها به هم ، خزیدن.(4-8ماهگی)

خریدن ،ایستادن با کمک ،برداشتن اولین قدمها ،گرفتن گاز انبری(8-12ماهگی)

راه رفتن و دویدن،استفاده از وسیله برای خوردن غذا،  قل دادن توپ (12-24ماهگی)

مراحل رشدی طبیعی-غیر کلامی

لبخند زدن ، بغل کردن، تعقیب کردن یا گرفتن (0-3ماهگی)

به دهان بردن اشیاء، رساندن دست به اشیاء مورد نظر ، در صورتی که اسمش را صدا کنند به سمت منبع صدا برمیگردد (4-12ماهگی)

تماس چشمی خوب ، دنبال کردن ، دنبال کردن دستورات مثل اشاره کردن ، دست زدن،رقصیدن ،تقلید کردن (12-18ماهگی)

مراحل رشدی طبیعی-کلامی

صدا سازی کردن (0-6ماهگی)

استفاده از حروف صامت و مصوت ،ترکیب کردن صداها ، اولین لغات ما، دا و …. (6-12ماهگی)

اولین لغات ، افزایش گنجینه واژگانی ،اهنگ بخشی به صدا ها ، اولین جملات دو کلمه ایی، 50لغت در 18ماهگی ، 200-500لغت در 24ماهگی. (12-24ماهگی)

انجام واکنش های بالا از طرف کودک نشان از این دارد که در کودک علائم اوتيسم مشاهده نمی شود.

نشانه های اوتیسم و تشخیص علائم اوتیسم در کودکان

در مقابل انجام یکسری حرکات از جانب کودک شما نشان دهنده علائم اوتيسم در کودک است. برای مثال :

نوزاد تماس چشمی برقرار نمیکند و به نظر میرسد به نزدیک شدن به اشیا و افراد علاقه مند نیست.

مشکل در خواب یا خواب زیاد

دوره طولانی آرامش کامل‌

کمبود تولید صدا

دوست ندارد که از جایش برداشته شود

اگر در آغوش گرفته شود بی قرار میشود

پیشنهاد: بلایی که طلاق عاطفی بر سر کودکان می‌آورد

با توجه به موارد ذکر شده در بالا میتوان اینگونه نتیجه گرفت که هر چه شروع درمان برای کودک زود تر اتفاق بیفتد، میتواند نتایج بهتری داشته باشد. البته ماهیت مزمن اختلال اوتیسم منجر می‌شود که برخی از علامت ها حتی با وجود دریافت درمان های مناسب برای همیشه با فرد بماند.

ویژگی های اوتیسم

  در مورد ویژگی های اوتیسم باید گفت یک ناتوانی خفته است که همواره ،افراد مبتلا ظاهرا شبیه افراد معمولی به نظر میرسند. ولی ممکن است به رفتارهای عجیب و غریب متفاوتی دست بزنند و مشکلات ارتباطی و اجتماعی ویژه‌ای را تجربه کنند.

از نظر عامه مردم افراد دارای علایم و ویژگی های اوتیسم و یا مبتلایان به این بیماری رفتار های نامعمول،غیر عادی و نامانوسی را از خود نشان میدهند. عدم دانش و جهالت آنها شاید منجر به ترس درونی گردد که این ترس باعث کناره گیری آنان می‌شود.

بیماری اوتیسم همانند دیگر شرایط و دیگر اختلالات در افراد مختلف به شیوه های و طرقی مختلف آشکار و منحصر به فرد است . بنابراین آگاهی و درک اختلال و شناخت ویژگی های اوتیسم در جامعه ضروری است. چرا که جامعه را قادر میسازد که در پذیرش افراد مبتلا بهتر عمل کنند .

کانر در سال 1943در آمریکا مقاله ای تحت عنوان ویژگی های اوتیسم زودرس نوزادان به چاپ رساند که در آن اوتیسم به عنوان ناتوانی رو به رشد یک اختلال و ناتوانی روحی شدید در نظر گرفته شد. کانر تشخیص داد بین ویژگی های بیماری اوتیسم و دیگر شرایط موجود شباهت های وجود دارد. اما بر ویژگی های خاص .متعددی تاکید داشت از جمله :

عدم برقراری ارتباط کلامی ،سخنان کلامی پژواکی، ترس در شرایط نامانوس و پیش بینی شده ،عدم فعالیت تخیلی ،بروز رفتارهای تکراری و کلیشه ای….

بنابراین سه ناحیه کلاسیک مشکلات (مجموعه سه گانه اختلالات) که همگی باید در طی یک تشخیص رخ دهند . در زندگی کلیه افراد مبتلا به اوتیسم مشهود است .

این نواحی  مشکل زا عبارت اند از :

واکنش اجتماعی

ارتباط اجتماعی

تخیل

وجود اختلالات دریک یا چند ناحیه به تنهای به معنای تشخیص اختلالات اوتیسم نیست . اما کل این نواحی باید تا سن 3 سالگی خود را نشان دهند.

برای تشخیص اوتیسم باید به کدام متخصصان مراجعه شود

نخستین نشانه های اوتیسم باتاخیر در عملکرد های مورد انتظار و متناسب با سن کودک مشخص میشود‌.

برای تشخیص علت این تاخیر ها بهترین کار مراجعه به فوق تخصص مغز و اعصاب است . زیرا ممکن است تاخیر عملکرد های کودک دلایل زمینه ای مرتبط با اختلالات نورولوژیک یا متابولیک داشته باشد ‌. در صورتی که متخصص مشکوک به عوامل زمینه  ای باشد میتواند با توصیه به انجام آزمایش های لازم خانواده را راهنمای کند .ضمنا باید در نظر داشت که متخصصین روانپزشکی کودک معمولا برای گذاشتن تشخیص قطعی نیازمند زمان هستند و معمولا در سنین پایین تر از 3سال برای کودک تشخیص قطعی نمیگذارند‌.

از طرفی روان پزشکان نیز برای تشخیص قطعی اختلال به آزمایشات تخصصی نیازمند هستند .پس از انجام آزمایشات تخصصی نزد متخصص مغز و اعصاب کودکان، میتوانید برای تشخیص قطعی یا دارو های تخصصی به روانپزشک (متخصص  اعصاب و روان کودک) مراجعه نمایید.

با توجه به متن بالا میتوان اینگونه  نتیجه گرفت که :

گسترش دانش و آگاهی در زمینه ی بیماران مبتلا به اوتیسم امر  مهمی است چرا که کلیه افراد مبتلا را میتوان به طور مناسبی تحت حمایت در اورد، یک برنامه ریزی کامل و موثر با نظارت های مرتب متخصصین علوم و روانشناسی و توانبخشی کودکان استثنائی از این فرآیند حمایت خواهند کرد.

اگر چه افراد آگاه جامعه در پذیرش چنین افرادی بهتر و سازگار تر عمل میکنند اما هنوز به مرحله ای نرسیده ایم که کل جامعه تک تک افراد را بدون استثناء بپذیرد و فرصت زندگی را به آنها بدهد که بتواند به آن نیروی بالقوه ی وجودشان دست یابند.

راهای درمان بیماری اوتیسم

تاثیر داشتن فرزند مبتلا به اوتیسم برای خانواده بسیار شدید و دور از تصور است. مشکلاتی که کودکان اوتیسم دارند اغلب به صورت رفتارهای غیر عادی ، غیر قابل قبول و گاهی اوقات عجیب و غریب بروز می کند. این میتواند منجر به مشکلات مهمی برای اعضای خانواده شود. وقتی که میخواهند قسمتی از زندگی روزمره را در بیرون از خانه بگذرانند. خانواده ها معمولا گزارشاتی از منزوی شدن آنها را اعلام می کنند. به علاوه عکس العمل مردم عادی نسبت به کودکی که هیچ نشانه ی ظاهری از بیماری اتیسم ندارد و بسیار منفی و مضر است .

خانواده های عادی اموری را انجام میدهند از قبیل رفتن به نمایشگاه ،پارک ،تعطیلات ، رفتن به رستوران یا خرید در شهر که هر یک از این امور می توانند استرس زا باشند. مشکلات بی نهایتی برای هر یک از اعضای خانواده فرد اوتیسم همراه است و رفتار های که آنها با خرید خود پایان میدهند و یا فرزندشان باید در خانه بماند و به این گونه خانواده ها به ویژه خواهر و برادر ها شدیدا تحت تاثیر کودک اوتیسم قرار میگیرند.

بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند با تلاشهای آموزشی و زود هنگام و درست برنامه ریزی شده و طراحی شده برای هر فرد در یک محیط مناسب ویژه رشد قابل ملاحظه ای داشته باشد.

یکی از اهداف اصلی کمک به کودک برای تکامل برقراری ارتباط عملکردی است . آموزش باید بر آگاهی از شیوه های منحصر به فردی که کودکان مبتلا به اوتیسم فرا میگیرند، متمرکز باشد. استراتژی های مختلف  ABA(تجربه و تحلیل کاربردی رفتار) و آموزش مبتنی بر برنامه  TEACCH(درمان و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم دارای معلولیت ارتباطی مربوط) نمونه های از این استراتژی های آموزشی طراحی شده خاص برای افراد مبتلا به اوتیسم میباشند. علاوه بر این درمانهای دارویی هم جزو درمانهای ضروری مورد نیاز کودک محسوب میشود آنها دچار ضعف است ضروری است.

باید در نظر داشت که بسیاری از منابع آموزشی پیوسته مداوم و عملی کودک در تمام اوقات روز تاثیر دارند.

میزان ساعات آموزشی برای کودکان اتیستیک بین 15-25ساعت در هفته میبیاشد. درمان های توانبخشی شناخته شده برای کودکان اتیستیک کاردرمانی و گفتاردرمانی میباشد که طبیعتا ساعاتی از آموزش کودک در یا منزل را به خود اختصاص میدهد. والدین باید بقیه این ساعات را با تکرار و تمرین آموزش ها و در منزل و همچنین آموزشهای مکمل برای کودکان کامل کنند. باید توجه کرد که ساعات مهد کودک و آموزش های جمعی نیز جزو آموزشهای تخصصی به حساب می آیند همچنین برخی والدین از روشهای آموزشی رفتاری مثل ABA استفاده میکنند. باید توجه نمود که تمرینات مورد استفاده در این روشها با مشورت کاردرمان و گفتاردرمان طراحی میشود تا روند بهبود مهارتهای کودک تسریع گردد.

شخصیت افراد اوتیسم (نوابغ اوتیسم)

چیزی که باید همواره به خاطر داشته باشیم این است که مانند همه ی مردم افراد اوتیسم هم منحصر بفرد میباشند. هیچ تعریف جامع برای همه مشکلات طیف اوتیسم که هر فرد مبتلا به اوتیسم آنرا تجربه خواهد کرد وجود ندارد.

هر فردی تحت تاثیر علائق و نفرت های خودش ،فعالیت های مورد علاقه، نقطه ضعف ها و نقاط قوت، سطح فعلی محیط اطراف خود قرار میگیرد خواه در مدرسه،  منزل ،کالج ،مراکز بهداشتی یا مراکز مراقبت ،ما به عنوان متخصصین باید هریک از موارد را در کارمان یا در نقشهای مراقبتی در نظر بگیریم .

هر فرد مبتلا به اوتیسم در مسیر ترقی خود با سرعت مخصوص خود پیش میروند و بدون آگاهی از گذشته آنان و شناسای سطح توانایی فعلی آنها در هر یک از محیطهای اصلی مشکل زا بعید است که بتوانیم فعالیت های مفید و مناسب را برای آنها ارائه دهیم تا احتمالا بتوانیم پیشرفت مستمر آنها را تقویت و تشویق کنیم.

مهم ترین عرصه های مشکل آفرین افراد اتیستیک در زمینه های زیر نمایانگر است.

روابط اجتماعی متقابل

ارتباط اجتماعی

قوه ی تخیل

این مشکل اغلب با رفتار های غیر طبیعی، تکراری و کلیشه ای همراه میشود.

هر فرد مشکلات خود را در سطوح  مختلف از ملایم گرفته تا شدید بروز میدهد، اما مشکلات در هر محیطی مشهودند.

ویژگی های کلی اوتیسم از دیدگاه وایت من

مشکلات پردازش حسی

مشکلات تحرکی- فعالیتی

مشکلات در روابط اجتماعی

مشکلات رفتاری

تمایلات و فعالیت ها و رفتار های تکراری محدود و کلیشه ای (خود گرایی )

نقص در عملکرد عضلاتی

نقص زبانی

ویژگی های پزشکی-جسمی

بسیاری از افراد اتیستیک دارای استعداد های خاص هستند . این استعداد ها در زمینه های موسیقی،  نقاشی ، حافظه ی خاص و … وجود دارند. همانند بسیاری دیگر از کودکان عادی ،این استعداد ها با بکارگیری ظرفیت های ذهنی فرد بروز می کنند.

نکته بسیار مهم این است که اکثر کودکان در زمینه های حافظه بینایی توانایی خارق العاده ای دارند که البته این مسئله عمومیت ندارد ،داشتن چنین توانای در فعالیت هایی چون نقاشی به کار می آید همچنین برای افراد که زمینه شنیداری دارای حافظه قوی هستند. کار با ادوات موسیقی و آموزش آن موثر است. همچنین برخی از این کودکان میتوانند در زمینه فعالیت های ورزشی موفق شوند . معمولا پس از شروع آموزش، خانواده و مربیان کودک میتوانند متوجه استعداد در فعالیت مورد نظر شوند.

کسانی که علائق خاصی از قبیل ردیف کردن جدول ها ،محاسبات ریاضی ،محاسبه تاریخ تقویم ها یا حتی دیدن یک برنامه تلوزیون خاص دارند ممکن است به دانش و آگاهی بالا تر از حد نرمال دست پیدا کنند و موارد نادری میتوانند از فهم، فراتر روند.

یک حیطه ی مهم که باید به آن توجه داشت درمورد بزرگسالان تواناتر مبتلا به اوتیسم صدق می‌کند که توانای هایشان معمولا مانند ماسکی، عرصه های واقعی مشکلات آنها را پنهان می کند.

بزرگسالانی (اوتیسم) که دارای مهارتهایی در زمینه ی هنر، دانش درباره ی موضوعی خاص، موسیقی ،ریاضیات و …هستند، را به عنوان *اوتیسم های نابغه* میشناسند. چنین مهارتهای فوق العاده ای که این افراد دارند جزئی از ویژگی های رفتار های وسواس گونه یا تکراری است.

چنین مهارتهای میتوانند تا سطوح بالاتر توسعه یابد که فراتر از توانای  دیگر متخصصان در این زمینه ها میباشد چنین افرادی را *نابغه های سیستم * می نامند. نمونه ای از اینها استفان ویلت شایر است که به عنوان یک فرد بزرگسال اوتیسم مشکلات شدید یادگیری بسیاری از جنبه ها دارد، دارای قدرت تکلم بسیار محدود است. اما میتواند طراحی ها و نقاشی ها را با درخشش خارق العاده ای بازسازی کند. شایر میتواند ساختمانی مانند کاخ با کینگ هام را برای چند دقیقه نگاه کند و بعد از آنجا برود و عین همان را روی کاغذ پیاده نماید. بدون اینک به آن نگاه کند که بسیار جالب توجه و حیرت انگیز است . دقت عمل او تعجب آور است که حتی تعداد دقیق پنجره ها را رسم کند.

این کار کیفیت کار هنرمند درجه 1را دارد (آنچه این طراحی را خارق العاده میسازد این حقیقت است که ویلیام شایر مبتلا به اوتیسم است. با این حال طراحی های خارق العاده اش فهم او را از محیط اطرافش نشان میدهد که بیشتر ما به آن رشک میبریم.)

با توجه به تعریفی که از نابغه اوتیسم در مان بالا ارائه شد و مثالی که زده شد امیدواریم که خوانندگان عزیز درک بهتر و ملموسی از یک نابغه ی اوتیسم داشته باشند بهترین توصیه برای خانواده ها این است که توانایی فرزندان خود را در دوره های مجزا در زمینه های مختلف به چالش بکشند.

البته ضرورت بروز استعداد علاوه بر محیط مناسب آموزش بدون فشار و استرس است تا کودک بتواند استعدا واقعی خود را بروز دهد.

کاری از ندا دهقانی کارشناس ارشد روانشناسی متخصص درمان اوتیسم

خانم دکتر فهیمه رضایی متخصص روانشناسی