طرحواره یا تله زندگی چیست و چگونه شکل می گیرد؟

همه ی ما آدمها پنج تا نیاز داریم که باید این پنج نیاز به اندازه کافی در ما ارضا بشه یعنی در حد مطلوب برآورده بشه. اگر اتفاقی میفته یعنی در روزهای اولیه زندگی این نیازها نتوانند به اندازه کافی ارضا بشن، در ذهن ما طرحواره شکل می گیره. طرحواره  درمانی درواقع تشخیص و ارائه راهکار برای همون تله های زندگی هست. تله های زندگی یا طرحواره ها شامل:

• محرومیت هیجانی
• رهاشدگی
• نقص و شرم
• بی کفایتی و استحقاق
• و …

طرحواره درمانی چگونه کار می کند

هنگامی که نیازهای عاطفی – نیازهای اساسی فرد برای محبت ، راهنمایی ، عشق ، سرپناه و ایمنی – در دوران کودکی برآورده نمی شود ، افراد ممکن است با کمبود توانایی های خود به بزرگسالی برسند تا به طور مستقل و از طریق روابط سالم با دیگران راههایی را برای برآوردن این نیازها بیابند. طرحواره درمانی مبتنی بر این باور است که طرحواره های ناسازگار اولیه بر اساس این تجربیات نامطلوب دوران کودکی شکل می گیرد. این طرحواره های ناسازگارانه ، که می تواند به عنوان روش هایی برای تفسیر افراد از وقایع زندگی و رفتار دیگران توصیف شود ، بعداً می تواند زندگی را مختل کند: افراد ممکن است انتخاب های ناسالم را انجام دهند ، روابط سمی ایجاد کنند ، مهارت های اجتماعی کاملاً توسعه نیافته ، درگیر الگوهای رفتاری مخرب و ضعیف باشند درنتیجه احساس قضاوت و احساس بی ارزشی یا شک به خود را تجربه کنند

چرا طرحواره درمانی ضروری است

طرحواره ها اول از همه انتخاب های زندگی ما را جهت می دهد. حالا چگونه جهت می دهند ؟ چون اساس و پایه ناسالم است، یعنی آسیب دیدم. بنابراین جهت و مسیر ناسالم می شود و این است که برای بسیاری جالب است که مثلا می پرسند مگر تو نمی دانستی این آدم طرحواره استحقاق یا خودشیفتگی دارد یا آدم گنده دماغی بود و فقط جلوی پایش را می دید و همه را تحقیر می کرد. با دیدن این علائم چرا رفتی در آن رابطه ؟ این درست همان تله های زندگی یا طرحواره است که دارد به فرد جهت نادرست می دهد. حالا این طرحواره یا تله زندگی بعدا در رابطه عاطفی سه جا کار دست ما می دهد. یکی در معیارهای انتخاب. یعنی من معیارهایی را می چینم که کار دستم می دهد. مثلا در مرزبندی رابطه مسائل زیادی را ایجاد می کند. مثلا رابطه غلط را انتخاب می کنم و ادامه میدهم و اینکه چگونه پیش ببرم، مرزبندی من چگونه باشد آیا اصلا من به من توهین میشه یا نمیشه، اگر توهین میشه من چکار کنم و اینکه هر چقدر یک رابطه، رابطه ای خوب باشه با این مشکلات ما چگونه راهکار پیدا می کنیم مثلا وقتی دوستت جواب تلفنت رو نداد چه کار کردی؟ بی اعتمادی کرد چه کار کردی؟ قهر کرد چه کار کردی؟ درواقع سبک مقابله ای ما در برابر مشکلاتی که به وجود می آید چیست؟

تشخیص طرحواره و درمان

شیوه مقابله ما در برابر ناکامی ها به چه صورت است؟ تمام نکردن یک رابطه ناسالم خودش نشانه طرحواره های ناسالم است. یک رابطه اشتباهی که فرد سالهاست آن را ادامه می دهد چه چیزی را در آن رابطه حفظ کرده است؟ درواقع این طرحواره های ناسالم بوده که این رابطه را حفظ کرده است. حالا اگر بدون طرحواره درمانی، اینها رها شوند، باعث می شود که چه اتفاقی بیفتد؟ باعث می شود که ما خواه ناخواه با طرف مقابلمون که میتونه دوستمون یا نامزدمون یا همکارمون باشه، دچار مشکل در رابطه بشیم. دانستن طرحواره های ناسالم باعث ایجاد مشکلات ارتباطی در ما می شود. تشخیص طرحواره توسط یک روانکاو یا متخصص روانشناس انجام می شود.

داشتن طرحواره ناسالم باعث چه رفتارهایی می شود

حالا زمانی که این مشکلات بوجود می آید کنار آمدن با این مشکلات در افراد مختلف به صورت های متفاوت بروز داده می شود. که این کنار آمدن های ناسالم می شود عوامل تداوم بخشی در نگه داشتن طرحواره ها. مثلا یک نفر در ارتباط با مشکلات سیگار می کشد، یکی شعر و حافظ می خواند یکی خودش را می زند به بی خیالی . هرکسی بنا به داشتن انواع طرحواره های خود تغییر و تفسیر متفاوتی نسبت به مشکلاتش دارد. البته طرحواره ها باعث ایجاد رفتارهای ناکارآمد می شود و منجر به حل مسئله نمی شود. این رفتارهای ناکارآمد باعث می شود که ما مدام در تله های زندگی گیر کنیم. مثلا اگر من طرحواره بی کفایتی داشتم و بی کفایت بودم در پیشبرد رابطه، حالا بی کفایت هم هستم در قطع رابطه که این رفتارها باعث تایید طرحواره رهاشگی و ایجاد مشکلات تکرار شونده در فرد می شود اگر مثلا طرحواره رهاشدگی داشته باشم وارد رابطه هایی می شوم که در آنها این طرحواره تایید شود و اگر در من درمان طرحواره رهاشدگی انجام نشود ناخودآگاه براساس طرحواره رهاشدگی خود سراغ روابطی می روم که درنهایت رها شوم یا رفتارهای ناکارآمدی انجام دهم برای حل مشکلات، که باعث تمام شدن رابطه شود درواقع طی کردن مسیری در تایید طرحواره خود. می توانید جهت شناخت اینکه چگونه مسائل و مشکلات ریشه ای تشخیص داده می شود، مطلب روانکاوی چیست را مطالعه نمایید.
پس به طور کلی فردی که دچار طرحواره است شیوه های مقابله ای در برابر حل مشکلات خود بکار می بردکه مشکلات بیشتر شود و این شیوه های مقابله ای او تنها در ارتباط با نامزد یا همسر او دچار مشکل نمی شود بلکه در ارتباط با اطرافیان خود مانند پدر و مادر و همکار خود هم دچار مشکل می شود گویا ناخودآگاه طوری رفتار می کند که باعث طرد شدن او از جانب اطرافیان می شود و مدام این فرآیند ادامه دارد.

ابعاد و گستردگی طرحواره از کودکی تا بزرگسالی

پس به طور کلی باید گفت طرحواره های ما بازآفرینی مشکلات ما در دوران کودکی است. درواقع کار اصلی طرحواره درمانی همین تشخیص دادن است. یعنی اگر من نتوانم یک رابطه رضایت بخش با مادرم و یا با خواهرم داشته باشم الآن هم با دوست یا نامزد خود نمی توانم داشته باشم و هنوز هم با او نمی توانم رابطه سالمی داشته باشم چون در دوران کودکی ام نیازهایم برآورده نشده الآن هم طوری برخورد می کنم که نیازهای من در ارتباط با فردی که دوستش دارم برآورده نشود.بنابراین مدام ناکامی در ارضای نیازها در فرد به وجود می آید یعنی اگر من در دوران کودکی نیاز به امنیت را تجربه نکردم، باعث ایجاد تله رهاشدگی در من می شود که باعث می شود مدام ترس این را داشته باشم که عزیزان و نزدیکانم مرا رها کنند. مثلا فردی را که از من پایین تر است آنقدر به او بها می دهم و آنقدر برایش ارزش قائل می شوم که فرد مقابل گویا خودخواه از رابطه می شود که سراغ نفر دیگه ای برود. خلاصه زور طرحواره ها خیلی زیاد است و کل رفتارهای ما را در دوران بزرگسالی تعیین می کنند و اگر طرحواره های خود را توسط یک روانشناس یا روان درمانگر شناسایی نکنیم کلا قابلیت آن را دارند که نگذارند معنی و مفهوم خوشبختی و شادابی و رضایت از زندگی را داشته باشیم. یک روان درمانگر با کمک و مشارکت درمانجو و بررسی تاریخچه زندگی او و پنج نیاز اساسی او متوجه می شودکه کدامیک از نیازها در دوران کودکی در فرد برآورده نشده و خلا هر کدام از نیازها باعث ایجاد کدام یک از طرحواره های ناکارآمد و ناسالم شده و بعد از شناسایی هریک از طرحواره ها ، الگوهای تکرارشونده شناسایی می شود ویژگی های هریک از طرحواره های ناسالم برای مراجع معرفی می شود و سپس به مکانیزم های دفاعی درمانجو پرداخته می شود که باعث تداوم طرحواره ها و تکرار الگوهای غلط شده و با شکستن آن مکانیزم ها تکرار الگوها قطع می شود و الگوهای جدید که باعث کوچک شدن طرحواره های ناسالم می شود جایگزین می شوند و باعث حل مسئله در مشکل ارتباطی فرد می شود. 

طرحواره درمانی در رابطه

بسیاری افراد هستند که همیشه انتخاب های اشتباه دارند هر بار فردی مشابه فرد قبل وارد زندگی آنها می شود و مشابه همان رابطه برای مدتی دوستی ادامه پیدا می کند و درنهایت آن شخص رابطه را تمام می کند. از نظر طرحواره درمانی، افرادی که انتخاب های مشابه اشتباه دارند، قطعا یک خلا مانند:

• عدم بروز احساسات
• سرکوب شدن و تحقیر شدن از لحاظ شخصیتی در دوران کودکی یا نوجوانی
• دیده نشدن و مهم تلقی نشدن
• عدم جرات برای ابراز وجود
• مجبور شدن به داشتن شخصیتی ایده آل بدون کوچکترین عیب و نق
• و …

را تجربه کرده و همین خلاها باعث پاسخ مثبت دادن به کیس های اشتباه است که در آنها نمودی از آن خلاها وجود دارد و درآنها جسارتی که به دنبالش بوده اند را در این افراد پیدا می کنند درنتیجه به شدت و سریعا جذب آنها می شوند. 

روش های طرحواره درمانی

دفتر خاطرات

از افرادی که طرحواره درمانی را دنبال می کنند ، اغلب خواسته می شود که یک دفتر خاطرات یا هر تجربه ای را که باعث ایجاد طرحواره های ناسازگار اولیه می شود ، ثبت کنند. در جلسات طرحواره درمانی ، افراد می توانند یاد بگیرند که الگوهای تفکر مرتبط با این طرحواره ها را شناسایی کنند. وقتی این الگوهای تفکر بین جلسات رخ می دهد ، دفتر خاطرات به افراد اجازه می دهد تا درباره موقعیت ها ، احساسات و رفتارهای مرتبط بنویسند. این خاطرات اغلب در جلسه مرور می شوند و می توانند در تعیین روشهای تمرین شیوه های جدید برآورده کردن نیازهای عاطفی و همچنین موقعیت هایی که در آنها این روشها به بهترین وجه کاربرد دارند مفید باشد.

فلش کارت

فلش کارت ها عبارت هایی هستند که توسط بیمار در بین جلسات به آنها ارجاع داده می شود. آنها توسط درمانگر یا مجموعه ای از درمانگر و بیمار توسعه داده می شوند و در جلسات طرحواره درمانی استفاده می شوند. انها اظهاراتی هستند که مشابه اظهارات والدین برای کودک خردسال در سن رشد است که بیمار در حال حاضر حالت کودک آسیب پذیر خود را تجربه می کند.

آنها به عنوان پیوندهایی به درمانگر و در نتیجه به عنوان وسایل انتقالی عمل می کنند. به ویژه در مراحل اولیه یعنی کار بر روی مشکلات ریشه ای در دلبستگی اولیه. پیامها و احساسات بیان شده در کارتها به تدریج درونی می شوند و بنابراین  در ایجاد حالت بزرگسالان سالم بسیار مفید هستند. بیمارانی که از مشکلاتی مانند BPD رنج می برند. اغلب فلش کارت ها را بسیار قدرتمند می دانند. کارت های فلش اغلب برای هر نوع موقعیت چالش برانگیز و مرحله درمان توسعه داده می شوند. بسته به خلاقیت درمانگر و سطح رشد حالت کودک آسیب پذیر ، آنها می توانند اشکال مختلفی مانند یادداشت ها یا اشعار داشته باشند ، و ممکن است با دقت فکر کرده یا حرکات خود به خودی انجام دهند.